بینایی در پرندگان و سبب شناسی ناهنجاریهای چشمی پرندگان

بینایی در فعالیتهای حیاتی پرندگان  مانند تغذیه ،پرواز و تولید مثل ضروری می باشد . چشم بعنوان مهمترین ارگان حسی پرندگان با قابلیتهای آن در بینایی ، در مقایسه با چشم پستانداران برتری عمده ای ندارد اما بمنظور وفق با شرایط حاکم بر زندگی آنها ویژگیهایی در چشم پرندگان بوجود آمده است . از اینرو توانایی بینایی پرندگان 2 تا 8 برابر بیشتر از پستانداران است و دارای میدان دید 360 درجه ، با حداکثر توانایی بسامد دید بیش از 160 فریم در ثانیه ( در انسان 15-10 فریم در ثانیه می باشد ) و تشخیص حرکت با سرعت 15 درجه در ثانیه ( حرکات خیلی کند ) می باشد . وجود سلولهای میله ای حساس به پرتوی UV ( فرابنفش) در شبکیه چشم  پرندگانی که در روز فعالیت می کنند ، توانایی دیدن این پرتو را به آنها عطا نموده است . تصور می شود این قابلیت نقش مهمی در ارتباطات درون و برون گونه ای پرندگان بر اساس درک بازتاب این پرتو بر روی پرها دارد . همچنین پرندگان  بر اساس اختلاف بازتاب UV بر لایه مومی پوسته میوه ها قادر به تشخیص میوه های رسیده هستند . این قابلیت همچنین به پرندگان در جهت یابی کمک می کند.

اکثر پرندگان دارای سه پلک می باشند . دو پلک بالایی و پائینی و پلک سوم که بصورت یک غشا بین دو پلک دیگر و قرنیه قرار دارد و و دارای مجرای چربی مشابه مجرای اشکی انسان می باشد . در گونه هایی از مهره داران که واجد پلک سوم هستند ، فعالیت این پلک مکانیسم اصلی نظافت چشم می باشد . پلکهای خارجی پرندگان دارای ماهیچه های صاف هستند و معمولا تنها هنگام خواب بسته می شوند اما پلک سوم واجد دو ماهیچه مخطط است که با حرکات سریع خود بر سطح چشم ، قرنیه را تمیز می کند .

شکل چشم در میان انواع مختلف پرندگان بسیار متفاوت بوده و از کره ای تا پهن ( بیشتر در پرندگانی که در روز فعالیت دارند) و لوله مانند ( جغد) متغیر است .

هنگام ورود نور به داخل چشم پرندگان مقداری از آن توسط قرنیه و عدسی بازتاب می یابد و بقیه آن با عبور از عدسی به سلولهای حساس شبکیه می رسد . نور توسط این سلولها تبدیل به پالسهای عصبی می گردد .

برخی پرندگان که در شب فعالیت می کنند ، واجد لایه ای بنام

Tapetum lucidum  یا فرش درخشان در پشت شبکیه چشم

خود هستند که مانند آینه نور را در داخل چشم بازتاب داده و

 تحریک سلولهای حساس شبکیه را افزایش می دهد و به این ترتیب

بینایی بهتری را در شرایط نوری اندک برای پرنده فراهم می سازد . چشم این پرندگان و یا پستاندارانی که دارای لایه Tapetum lucidum  در چشم خود هستند در شب می درخشد.

چشمان اکثر پرندگان در طرفین سرشان قرار گرفته که آنها را قادر می سازد که در یک زمان به دو سمت خود دید داشته باشند ( بینایی مونوکولار ) ودارای میدان دید وسیعی باشند بطوریکه برای مثال کبوتر ها بدون اینکه سر خود را بچرخانند می توانند تا زاویه 300 درجه را ببینند . زاویه دید خروس جنگلی آمریکایی 360 درجه است . پرندگان با وجود داشتن دید مونوکولار ، معمولا در تخمین فاصله دچار مشکل می شوند و همینطور در درک عمق ضعیف هستند . در پرندگانی مانند جغد که چشم آنها در جلوی سرشان قرار گرفته دارای زاویه دید 180 درجه می باشند .

شبکیه پرندگان در مقایسه با پستانداران فاقد رگهای

 خونی ( avascular ) است که این ویژگی از

پراکندگی نور و سایه ها بر شبکیه جلوگیری می کند .

پرندگان دارای ساختمان منحصر به فردی در شبکیه

 چشم خود بنام پکتن ( Pecten ) هستند که حاوی

رگهای خونی فراوانی است و مواد مغذی و اکسیژن

از طریق آن در زجاجیه منتشر می گردد .

پرندگان دارای سه نوع سلول گیرنده نور هستندکه

نور را به پیامهای عصبی تبدیل می کنند . این سلولها

شامل سلولهای میله ای جهت دید سیاه و سفید و

سلولهای مخروطی و مخروطی دوبل جهت دید

 رنگی هستند .

سلولهای گیرنده نوری پرندگان شب زی مانند مرغ

تماما از نوع میله ای است . درحالیکه پرندگانی که

در طی روز فعالیت می کنند دارای هر دو نوع سلول

های میله ای و مخروطی می باشد . سلولهای

مخروطی و مخروطی دوبل دارای قطرات روغنی

هستند که حاوی رنگدانه کارتنوئید محلول هستند.

این قطرات شفاف ، زرد کم رنگ ، سبز ، نارنجی

یا قرمز در انتهای پائینی قسمت داخلی سلول قرار

دارند و تمام عرض رسپتور را پوشش می دهند و

نور قبل از ورود به قسمت خارجی سلول از این

 ناحیه عبور می کند . این قطرات روغن نورهایی

را که طول موج آنها پائینتر از طول موجی است

 که برای آن ویژگی یافته اند را جذب کرده و به این

ترتیب لایه ای محافظ در مقابل پرتوی فرابنفش

بوجود می آورد و نیز احتمال می رود که این قطرات مانند لنز عمل  کرده و نور را به داخل گیرنده نوری متمرکز می کنند .

ناهنجاریهای چشمی طیور

پرندگان به شدت جهت انجام فعالیتهای حیاتی خود به حس بینایی وابسته هستند . پرندگانی که دارای آسیب بینایی می باشند در رقابت با گله جهت کسب غذا دچار مشکل می شوند .

مسمومیت با گاز آمونیاک :

گاز آمونیاک مهمترین محرک چشم در سیستمهای پرورشی حیوانات می باشد که به شدت به غشاءهای پوشاننده پلک ها ، چشم ، سینوسها و نای صدمه می زند و باعث کونژونکتیویت یا التهاب غشای پوشاننده پلک ها ( ملتحمه ) و در معرض آسیب قرار گرفتن صلبیه ( سفیدی چشم ) می گردد . پرندگان مبتلا پلکهای قرمز و متورم دارند و نسبت به نور حساسند و از آن دوری می کنند . قرنیه طیور در صورت پایداری میزان بالای آمونیاک در محیط صدمه دیده و ممکن است که منجر به کوری شود .

گاز آمونیاک یک محصول باکتریایی زیان آور است و هنگامیکه اسید اوریک حاصل از کود طیور با آب ترکیب شده و محیط مناسبی را جهت رشد باکتریها فراهم آورد ، تولید می شود . رشد باکتریها و در نتیجه تولید آمونیاک به PH و دمای کود یا بستر بستگی دارد. در سیستمهای پرورشی متراکم ، میزان بالای گاز آمونیک نشان دهنده عدم کفایت تهویه می باشد .

بیماری مارک

مارک یکی از بیماریهای ویروسی جوجه هاست که باعث ایجاد نوعی سرطان می گردد . در این بیماری رشد تومور در رشته های عصبی موجب لنگش و فلجی در طیور می گردد . این تومورها همچنین می توانند در عنبیه نیز ظاهر شده و باعث تغییر شکل مردمک و در نتیجه کوری شوند .

جوجه ها را می توان در هچری واکسینه نمود . اگرچه واکسیناسیون در جلوگیری از تشکیل تومور موثر است اما از وقوع عفونت ویروسی پیشگیری نمی کند . مطالعات اخیر نشان می دهد که واکسنهای رایج مارک نمی توانند از وقوع تومور در عنبیه چشم طیور جلوگیری نمایند .

آبله طیور

آبله طیور یک بیماری ویروسی است که بسیاری از انواع پرندگان را مبتلا می کند . عمدتا ویروس آبله ماکیان ، جوجه ها و بوقلمون و آبله کبوتر ، کبوترها ، جوجه ماکیان ، بوقلمون ، اردک و غازها را مبتلا می کند . و ویروس آبله قناری ، در قناری ها ، جوجه ماکیان ، گنجشکها و احتمالا گونه های دیگری از پرندگان آبله ایجاد می کند . آبله بصورت ضایعات تاول مانند برآمده در مناطق بدون پر بدن پرنده مانند سر ، پاها و مقعد مشخص می گردد . ضایعاتی که در اطراف چشم قرار دارند ممکن است باعث آسیب بینایی و در موارد شدید کوری پرنده گردند . معمولا بیماری به کره چشم صدمه نمی زند و بینایی می تواند پس از برطرف شدن ضایعات به حالت عادی برگردد .

عفونت های باکتریایی

تعدادی از عفونتهای باکتریایی می توانند به ایجاد صدمه در چشم پرندگان منجر شوند . باکتری سالمونلا بخصوص Salmonella typhimurium  و Salmonella Arizona بعنوان عوامل ایجاد کونژونکتیویت و افتالمیت چرکی شدید و کوری شناخته می شوند . اغلب پرندگان ، عفونت را از مادر و از طریق بند ناف و کیسه زرده کسب می کنند .

عفونت های قارچی

 قارچها بر روی مواد مختلفی از جمله بستر طیور رشد می کنند . یکی از قارچهای رایج آسپرژیلوس است . پرندگان در هچری و یا معمولا در بستر مرطوب در معرض عفونت با آسپرژیلوس و یا سایر قارچها قرار دارند . با اینکه آسپرژیلوس پاتوژن دستگاه تنفس محسوب می شود اما مغز و چشم را نیز مورد حمله قرار می دهد . پلاکهای زرد رنگ زیر پلک از نشانه های این عفونت قارچی است . تورم چشم و وقوع صدمه جدی نیز می تواند از عواقب آن باشد . 

عفونت های تنفسی

تعدادی از بیماریهای تنفسی مانند نیوکاسل ، لارنگوتراکئیت ، برونشیت عفونی ، کلامیدیوز و مایکوپلاسموز می توانند باعث کونژونکتیویت شوند . این عفونتها خود به چشم صدمه نمی زنند اما باعث نارحتی پرنده و تخریس و سائیدگی پلک ها می شوند . صدمه دائمی در این موارد نادر است با اینحال سینوزیست ناشی از این بیماریها ممکن است باعث تورم سینوس زیر پلک و افزایش نارحتی پرنده شود .

ناهنجاریهای سیستم عصبی

ویروس انسفالومیلیت طیور بطور معمول در جوجه های یک تا شش هفته باعث ایجاد بیماری می گردد و بطور اولیه سیستم عصبی را متاثر می کند . جوجه های مبتلا ، بی حالی چشمها و بدنبال آن فقدان هماهنگی پیشرونده در آنها ، نشستن بر روی زانوها و لرزش سر و گردن را نشان داده که نهایتا فلج شده و به زمین می افتند . در پرندگان بالغ ، ویروس می تواند باعث کاتاراکت و بزرگ شدن عمومی چشم و یا پارگی عدسیه چشم و ایجاد اختلال در فوکوس صحصح تصاویر گردد . 

کمبود های تغذیه ای

کمبود برخی ویتامینهای معین مانند ویتامین A  و ویتامین E به چشم صدمه می زند . ویتامین A جهت تولید رنگدانه بینایی رتینا و حفظ پوشش مجراهای اشکی ضروری است . و وجود ویتامین E بمنظور نگهداری پروتئین عدسیه چشم در جنین در حال رشد  ضروری است . ویتامین E توسط مرغ مادر به تخم منتقل می گردد و در صورتیکه مرغان مادر به اندازه کافی این ویتامین را از طریقه جیره غذایی خود دریافت ننمایند ، کمبود ویتامین E در جنین روی داده و ممکن است به کوری آنها منجر گردد .

ناهنجاریهای رشد

ناهنجاریهای مادرزادی چشم که ندرتا روی می دهندمعمولا در تشکیل و جایگزینی چشم و حدقه چشم دیده می شوند . ناهنجاریهایی که دیده می شوند شامل فقدان یک یا هر دو چشم ، کاهش اندازه چشم ها و قرار گرفتن چشمها در جلوی سر می باشند . این ناهنجاریها ممکن است موروثی باشند و یا اینکه در اثر شرایط ناصحیح قبل و یا هنگام جوجه کشی روی داده باشند . جوجه های مبتلا عمدتا در هچری جمع آوری می گردد .

کاتارکت

کاتاراکت در گله هایی که دچار کمبود ویتامین E  یا مبتلا به بیماری انسفالومیلیت طیور هستند و یا در پرندگانی که بطور پیوسته در معرض برخی نورهای مصنوعی قرار گرفته اند شایع است .

تروما

جراحت چشم و ساختمانهای جانبی آن می تواند در هچری ، طی حمل ونقل ، در مزارعی که دارای تجهیزات مستعمل هستند ، روی دهد . همچنین درخشش چشم ها می تواند سایر طیور را به نوک زدن به آنها تحریک کند. گرچه چون  اغلب جوجه ها میتوانند از سر و چشم خود در برابر نوک خوردن محافظت کنند، این نوع صدمه کمتر اتفاق می افتد .